In de parade van proefballonnetjes bij 1 mei steekt één idee erbovenuit: het voorstel van Vooruit, bij monde van voorzitter Rousseau, voor verplichte basisbanen voor wie meer dan twee jaar werkloos is. Het voorstel maakt ophef, maar is vooral symbolisch.
In 2007 publiceerde ik met de Leuvense econoom Joep Konings ‘Van baanzekerheid naar werkzekerheid’, een boek met voorstellen voor een moderne Belgische arbeidsmarkt. Voor de werkloosheidsverzekering bepleitten we een switch naar een werkverzekering. De combinatie van versnelde degressieve uitkeringen met versterkte activering en investering in opleiding zou tewerkstellingskansen voor werkzoekenden maximaliseren. Vervolgens konden uit hetzelfde budget via loonsubsidies banen worden gefaciliteerd voor werklozen die moeilijk inzetbaar bleven. Iedereen werk, niemand onbeperkt werkloos.
De zijsprong naar 2007 relativeert het mediastormpje dat de Vlaamse socialisten overviel nu hun voorzitter Rousseau het idee van de verplichte basisbanen voor langdurig werklozen lanceert. Het idee is niet nieuw, heeft wortels in arbeidsmarktonderzoek en werd al in variaties door andere partijen geopperd. Basisbanen, aflopende werkloosheidsuitkeringen of gemeenschapsdienst: er tekent zich een Vlaamse meerderheid af om de duur van de werkloosheidsuitkeringen in de tijd te beperken, samen met een opgedreven activering. Dat is zonder meer een opmerkelijk politiek feit, ook al gaat het hier over een federale bevoegdheid, vooralsnog.
Ik ben nog altijd voorstander. Maar anno 2023 is de realiteit op de arbeidsmarkt wel geëvolueerd. De lang voorspelde talentenschaarste is bewaarheid geworden. De uitstroom versnelt door de vergrijzing. De instroom stremt door de toename van niet-actieven, vooral wegens gebrekkige integratie na immigratie en wegens de explosie van langlopende ziekten. Tienduizenden vacatures missen daarenboven inzetbare werknemers. De basisbaan na langdurige werkloosheid is een goed idee. Maar er zijn bijna tien keer meer niet-actieven dan langdurig werkloze werkzoekenden.
Evenmin is een basisbaan een oplossing voor de grootschalige mismatch tussen vraag en aanbod op onze arbeidsmarkt.
De echte uitdaging voor ons arbeidsmarktbeleid is een transformatie van het activeringsbeleid. De realiteit van structurele talentenschaarste betekent dat werkgevers, uitzendbedrijven en HR-dienstverleners van allerlei slag massaal investeren en mobiliseren voor rekruteren. Ze worden daarbij geholpen door de digitalisering, het internet, big data en binnenkort ook AI. Tegen die achtergrond rijst de vraag wat nog de missie moet zijn van de publieke arbeidsbemiddeling, in het bijzonder van de VDAB in Vlaanderen.
De echte uitdaging voor ons arbeidsmarktbeleid is een transformatie van het activeringsbeleid.
Voor mij is de tijd rijp voor een omslag. Zet de publieke middelen in voor de grote problemen: specifieke knelpuntberoepen, de langdurig werklozen en – vooral – de niet actieven. Laat de rest over aan de mensen en aan de markt zelf, met een werkloosheidsverzekering die prikkelt om werkaanbiedingen te aanvaarden. Als we de focus verleggen naar de niet-inzetbare werkwilligen en de niet-actieven komt het arbeidsmarktbeleid veel dichter bij de grondoorzaken van falende participatie en kansen in onze samenleving. Dan moet arbeidsbemiddeling integreren met onderwijs, gezinsbeleid, inburgering, vluchtelingenopvang, de wereld van leefloners en met de preventie, detectie en remediëring van arbeidsongeschiktheid. Dan moet een duidelijke taakverdeling worden bereikt tussen publieke en private bemiddeling. Dan overstijgen we de versnippering van politieke bevoegdheden met een integratie van diensten, capaciteit, data en middelen: de beste garantie voor
meer resultaat.
Resultaat moet de lijfspreuk worden. De praktijk van de publieke arbeidsbemiddeling gaat te veel over processen: gesprekken, oproepen of aanbiedingen. Veel te weinig gaat over verwachte doelstellingen van effectieve arbeidsparticipatie, in combinatie met kwaliteitsmaatstaven. Een basisbaan is een goed idee. Maar het is lang niet de prioriteit.