Zeven jaar na de campagne: de brexit is geen succes, maar heeft wel de geopolitieke koers van het Verenigd Koninkrijk bepaald en indirect een andere EU-koers gefaciliteerd op weg naar een nieuwe wereldorde en koude oorlog tussen de VS en China.
Zeven jaar geleden startte in het Verenigd Koninkrijk de campagne over het brexit-referendum. Dat was de tijd van nostalgie over een globaal Groot-Brittannië, van beloftes over Britse dotaties die van Brussel naar de nationale gezondheidszorg zouden terugvloeien, van geloof in Britse eilandgrenzen te midden een Europese vluchtelingenzee. De uitkomst is bekend. Ze wordt als een complete afgang gezien, in toenemende mate ook in het Verenigd Koninkrijk zelf.
Brexit had de pech van slechte timing. Rekenen op de globalisering om zich als eilandnatie mondiaal te promoten en tegelijk zelf de deglobalisering in Europa organiseren: dat viel even tegen. Dan kwam corona. Dan de oorlog. Groot-Brittannië bleek Europa en zijn markt veel meer nodig te hebben dan omgekeerd. Een hele generatie Britse politici en een lange traditie van een conservatieve bestuurspartij zijn opgeofferd aan die evidentie. Grote delen van het Britse establishment zijn bezweken onder het navolgende brexit-exorcisme. Het gaat dezer dagen steeds meer over hoe en wanneer de Britten de brexit kunnen terugdraaien.
Maar timing maakt de brexit op één vlak historisch: de geopolitiek. De Russische invasie van Oekraïne brengt op het Europese continent de Verenigde Staten terug aan zet en kristalliseert op wereldschaal het grote-machten-conflict tussen de Verenigde Staten en China. Bevrijd van de Europese consensuspolitiek heeft Groot-Brittannië zich daarbij ontpopt als de perfecte bondgenoot van Amerika in de strategische configuratie van een nieuwe koude oorlog.
Het is welbekend dat Groot-Brittannië via de NAVO voorop loopt, samen met de VS, in directe militaire steun aan Oekraïne. De huidige Britse regering steunt ook formeel een mogelijk NAVO-lidmaatschap voor Oekraïne. Minder bekend in onze contreien is de parallelle strategie van Groot-Brittannië en de Verenigde Staten in Azië. De AUKUS-alliantie verbindt de VS, het VK en Australië in een pact dat de kern vormt van een NAVO-achtig verband in Zuidoost Azië. Australië heeft lang gehoopt op een ‘speciale relatie’ met China, een combinatie van open handel en robuuste diplomatie, een brug tussen China en Amerika. Niet meer.
Door en met een van Europa ontkoppeld Groot-Brittannië is AUKUS deels een brexit-fenomeen. Op militair en veiligheidsvlak wordt de alliantie geflankeerd door een nieuwe assertieve en prowesterse realiteit in Japan en de Filipijnen, met dank aan de VS. Op handelsvlak wordt ze gestut door het Trans-Pacifisch Partnerschap, een vrijhandelsverdrag tussen onder andere Japan, Vietnam, Canada, Singapore en Australië, eind vorige maand uitgebreid met… Groot-Brittannië.
Zowel in Europa, via de NAVO, als in Azië is Groot-Brittannië dus een wegbereider voor en een verlengstuk van Amerika. Het is een rol die Groot-Brittannië historisch als gegoten past maar die het moeilijk zonder de brexit had kunnen spelen. Zonder de brexit zou het VK zelf geen handelsverdragen in Azië kunnen sluiten. Zonder de brexit zou het VK moeilijk ongestoord geostrategisch in tandem met de VS kunnen handelen. Binnen de Europese Unie heerst immers veel meer ambivalentie ten aanzien van een binaire wereldorde op maat van een Amerikaans-Chinees conflict.
In Duitsland zijn handel en nijverheid de nationale prioriteit nummer één nu oorlog, energie, deglobalisering en klimaat alles hypothekeren. Daarin heeft Duitsland China nodig. Frankrijk koestert als vanouds eigen geopolitieke ambities die niet sporen met de Amerikaanse. President Macron is een rasechte Gaullist die naar Peking reist om er zowaar een entente met China te exploreren. Afgesneden van de Unie worden zowel de economische als de geopolitieke belangen van het Verenigd Koninkrijk gediend door een consequente Amerikaanse koers. Dat is misschien wel de belangrijkste erfenis van de brexit.
Verschenen in Trends 13.04.2023