Als de voorspellingen kloppen, staat België voor vijf magere jaren van zeer weinig groei, juist op het
moment dat de vergrijzingskosten oplopen en begrotingstekorten onhoudbaar worden. We zouden
er van wakker moeten liggen, maar het krijgt nauwelijks aandacht.
In een normaal land was het vorige week totaal alarm geweest. Het Internationaal Monetair Fonds
maakte namelijk bekend dat de Belgische economie de komende jaren amper zal groeien: een
schamele 1,2% per jaar tot 2028. Alleen Italië doet het slechter in Europa. Daarenboven zal ons
jaarlijks begrotingstekort in dezelfde periode oplopen tot 5,8% van onze welvaart, zowat 35 miljard
euro op jaarbasis. Daarin zijn we echt de slechtste leerling van de klas. Onze totale overheidsschuld
gaat dan boven de 120% van onze jaarlijkse welvaart, een toename met maar liefst 15
procentpunten. In geen enkel ander Europees land stijgen de schulden sneller of weegt de staat
zwaarder.
Het zijn voorspellingen. Premier De Croo verklaarde fijntjes dat internationale instellingen de
Belgische economische groei onderschatten. De media geloven hem want in plaats van totaal alarm
was er totale stilte, op een uitzondering na. Ondertussen circuleren bij Vlaamse en Waalse socialisten
ideetjes over hogere (vermogens)belastingen, voorspelbaar afgeschoten door de liberalen. Terwijl
ons land terechtkomt in een perfecte storm van hogere vergrijzingsuitgaven, hogere inflatie, hogere
rentelasten, hogere schulden en lagere groei, wordt er vooral gestoeid met proefballonnetjes over
belastingen.
Het is ontstellend hoeveel politieke energie gaat naar belasten of herverdelen en hoe weinig
politieke energie gaat naar het opkrikken van ons potentieel voor economische groei. Ontstellend en
verbazend, want zonder gezonde economische groei worden democratie en politiek een heel
moeilijke sport. Zonder groei verzuurt de samenleving en verschraalt de ruimte voor politieke
consensus. Zonder groei kan je geen electorale groep bevoordelen zonder een andere te benadelen.
Zonder groei betekent vergrijzen verbitteren omdat de actieve generaties een steeds groter deel van
hun verdiend inkomen moeten afstaan. Zonder groei kunnen we het klimaat niet redden met een
investeringsspurt voor duurzame energie.
Zonder groei verzuurt de samenleving en verschraalt de ruimte voor politieke consensus
Natuurlijk zijn onze politici niet tegen economische groei, wel integendeel. Ze spelen graag voor
groeimakers via uitkeringen en subsidies. Daar ligt precies de knoop. In vergelijking met Nederland
en Duitsland zijn de totale Belgische overheidsuitgaven, in verhouding tot onze totale jaarlijkse
welvaartscreatie, de afgelopen tien jaar met tien procenten toegenomen. Drie vierde van die extra
uitgavengroei komt uit extra uitkeringen en subsidies. Ziedaar de catch-22 van de Belgische
groeipolitiek. Investeren in meer groeipotentieel kan niet zonder te besparen in uitkeringen en/of
subsidies. Daarmee is elke serieuze groeiagenda politiek a priori doodgeboren.
Er zijn twee manieren om aan deze patstelling te ontsnappen. Je kan investeringsmiddelen
mobiliseren zonder de belastingen te verhogen. De theorie is dat dergelijke schulden uiteindelijk als
investeringen zullen renderen, maar er zijn grenzen aan schulden maken voor een land met het
budgettaire noodbulletin van België. De Europese Unie biedt wel Europese middelen voor relance en
strategisch industrieel beleid. Voor België is dat hooguit een zestal miljard verspreid over jaren. De
investeringsolifant in onze kamer is de meer dan 300 miljard spaargeld op de bankrekeningen.
Waarom geen groeipact met projecten waarin een deel van dat spaargeld een gegarandeerd
rendement geniet?
De tweede ontsnappingsroute is groeien door slimme hervormingen zonder budgettaire kost.
Efficiëntere overheden, minder regels, eenvoudiger procedures en – vooral – meer mensen aan de
slag. Het is allemaal denkbaar. Er zit echt veel meer groei in onze tank. Er is zoveel verkwist en
onderbenut potentieel in onze samenleving. Hoelang moeten de alarmbellen nog blijven rinkelen
alvorens we daar echt iets aan gaan doen?
Marc De Vos is strategie consultant, verbonden aan de UGent en aan het Itinera Institute in Brussel.