De opwarming van de aarde en de transitie naar een klimaat-neutrale mensheid is de grootste uitdaging van onze tijd. Betekent een post-fossiele economie mondiaal ontgroeien of mondiale groeitransformatie? Ongetwijfeld een combinatie van beide. We zullen én spaarzamer én innoverend omspringen met alles wat een klimaatvoetafdruk nalaat. Maar de keuze tussen minder of anders is ook een kwestie van prioriteit voor beleidsmakers: waar ligt de klemtoon van het beleid in de transitie naar ecologische duurzaamheid?
Tot voor enkele jaren waren de meeste waarnemers gewonnen voor een neutraal transitiebeleid door middel van belastingen. Belast emissies en je stimuleert de emittenten tot uitsparen en tot investeren in minder uitstoot. Innovatie en concurrentie kanaliseren de keuzes van bedrijven en gezinnen. Het eindpunt is minder uitstoot, maar de methode staat open. Tussen de theorie en de praktijk van ‘incentives’ staan altijd veel praktische bezwaren. Maar de weg van belastingprikkels is intussen bezaaid met grote obstakels.
Incentives zijn prijzen. Het prijsmodel werkt goed in een eerlijke marktomgeving maar slecht in de context van oneerlijke concurrentie door protectionisme en nationalisme, helaas onze internationale realiteit. Fossiele energie is daarenboven al veel duurder geworden, in het bijzonder in Europa. Elk gezin en elk bedrijf ondervindt al een overkill aan incentives om energie te besparen of te vergroenen. De uitdaging is niet meer het duurder maken van fossiele energie, maar het uitrollen van alternatieve energie-infrastructuur met alles wat daarbij komt.
Over naar de Europese Unie die de wereld leidt met klimaatdoelstellingen en met… klimaatbelastingen. Vorige week bereikte het Europees Parlement een akkoord over emissierechten voor huishoudens: huisbrandolie, aardgas, benzine en diesel. Europa deed eerder al hetzelfde met de industrie. De prijs van die emissierechten gaat de komende jaren fors omhoog. Emissierechten betekenen een extra energiefactuur voor gezinnen en bedrijven in Europa. Ik twijfel aan de voordelen van de maatregel en ben beducht voor de nadelen.
In tijden van inflatie organiseert de Europese Unie nog extra energie-inflatie. Voor Belgische gezinnen een verwachte maximale meerprijs van 0,104 euro per liter voor benzine, 0,122 euro voor diesel en stookolie en 0,009 euro per kilowattuur voor aardgas. Vergelijk dat met de courante marktprijs en de conclusie is duidelijk. Dit is een belastingverhoging die ons in de portemonnee treft maar niet veel meer zal stimuleren om de auto te dumpen of de chauffagestand te verlagen dan dat we nu al doen.
Hetzelfde met de bedrijven. Dure emissierechten, die binnenkort ook de luchtvaart en de scheepvaart zullen treffen, betekenen duurdere prijzen maar geen groen alternatief. De Europese concurrentiehandicap door hoge energiekosten wordt er nog groter mee. Dat wil de Unie counteren met een koolstofgrensheffing op import naar Europa. Opnieuw hogere prijzen voor iedereen in Europa, voor ingevoerde producten of grondstoffen, en nog duurdere en minder competitieve Europese uitvoer die buitenlandse materialen of half-afgewerkte producten vergt. Veel economische nadelen, weinig ecologische voordelen. Voor derde landen dan weer minder
potentieel voor de export die hun klimaatpolitiek moet betalen.
Wie de energietransitie wil versnellen, zou toch gezinnen en bedrijven maximaal inkomen en verdienvermogen willen laten voor groene investeringen, gekoppeld aan emissiedoelstellingen? Extra belastingen lijken een instrument uit een verleden zonder groene technologie. De betaalbaarheid en de versnelling van de groene alternatieven zijn nu de prioriteit. Extra belastingen zijn daarvoor een handicap, ook al kunnen overheden ze theoretisch als investeringsmiddelen inzetten.
Europa kan een les leren van de VS: hou de energieprijzen laag, de economie sterk en mobiliseer dan uw economische kracht voor grootschalige groene projecten in privaat-publieke partnerschappen. Snellere technologische vernieuwing is de echte klimaatoplossing. Het Europese klimaatbeleid ondermijnt ongewild zichzelf, tenzij ontgroeien en de-industrialiseren de verborgen agenda zou zijn.
Lange versie van de column verschenen in Trends van 20 april 2023.