Halve vrede of halve oorlog in Oekraïne?

Ook als een staakt-het-vuren komt heeft het Amerika van Donald Trump voor Europa en Oekraïne de Russische dreiging verankerd. Zolang de Poetindoctrine leeft, blijft Europa in strategische confrontatie met Rusland.

Zijn verkiezingsbelofte om de oorlog in Oekraïne in 24h te beëindigen, heeft Donald Trump niet gehaald. Na meer dan honderd dagen van vooral Rusland paaien, Oekraïne vernederen en Europa negeren, wenkt zowaar een glimmer van vredesoverleg in plaats van capitulatie. Die gunstige evolutie is te danken aan Oekraïense generositeit met een grondstoffendeal en aan Europese diplomatieke creativiteit. De bal lijkt, voor even, in het Kremlinkamp te liggen. Maar de VS hebben de bakens intussen wel fundamenteel ongunstig in de richting van Rusland verzet.

Onder Trump staan de VS plots ‘neutraal’ tegenover een invasieoorlog door een historische aartsvijand. Vermits Oekraïne en Europa niet in staat zijn de verzetsinspanning vol te houden zonder Amerikaanse steun staat iedereen voor een voldongen feit: de oorlogsgrens wordt de vredesgrens. De gebieden die Rusland heeft veroverd worden minstens feitelijk Russisch. Het best-case scenario is een bevroren conflict. De restvraag blijft hoever Amerika wil gaan in het normaliseren van zijn relatie met Rusland als een staakt-het-vuren wordt bereikt.

Zal Amerika ook formeel Russische soevereiniteit erkennen in wat bezette gebieden zijn, in de Krim of elders? Zal het handelssancties tegen Rusland opheffen en handelsrelaties herstellen, ook voor strategische mineralen? Zal het actief Rusland betrekken in de Amerikaanse agenda tegen nucleaire proliferatie en in het Midden-Oosten? Zal het nog wapens willen leveren aan Europa of Oekraïne? Zal het in de achterhoede steun willen geven met inlichtingen of luchtafweer als wij Oekraïne verder willen aansterken tegen Rusland? Zal Oekraïne gebruik kunnen blijven maken van Amerikaanse communicatietechnologie zoals Starlink? Zal de VS NAVO-garanties bieden voor de veiligheid van een eventuele Europese vredesmacht op Oekraïens grondgebied?

Het antwoord op al die vragen zal veel politieke tweede-ronde-effecten hebben in Europa. Als Trump zou dealen met Poetin en kiezen voor volledige neutraliteit staan wij met de rug tegen de muur. Ik zie Europa dan niet verder voor militair verzet kiezen zonder een politiek schisma in de Europese Unie. Dan komen de interne Europese demonen van populisme, oostenpolitiek en Ruslandaccommodatie allemaal op tafel. En als Europa het feitelijk opgeeft, welk onheilsscenario dreigt dan wel niet in een verlaten en getraumatiseerd Oekraïne?

De status van het vrije Oekraïne aan de andere kant van de bezettingslijn wordt de tweede inzet van elke vredesonderhandeling. Zoals bekend, ziet het revisionistische Kremlin in Oekraïne geen legitiem land maar hoogstens een vazalstaat onder een Kremlinvriendelijk regime. Zal Moskou die zogenaamde ‘grondoorzaak’ van het conflict alsnog laten varen? Lidmaatschap van de NAVO lijkt bij voorbaat uitgesloten – ook alweer een toegift aan Rusland – maar zal Moskou aanvaarden dat een vrij Oekraïne militair sterk, economisch veilig en politiek Europees wordt? En welke garanties zullen Amerika en Europa daarvoor geven aan een Oekraïense bevolking die in het verleden van ons loze beloftes van territoriale integriteit kreeg?

Er zijn drie grote scenario’s denkbaar: ofwel gaat de oorlog verder zonder een actief Amerika, ofwel moet het conflict als bevroren worden gehandhaafd, ofwel blijft het conflict lauw sluimeren terwijl hybride confrontaties en herbewapening aan beide zijden doorgaan. In elk scenario zullen zowel Oekraïne als Europa nog lange tijd grote inspanningen in veiligheid en defensie moeten torsen. Laten we dus vooral geen illusies koesteren. Halve oorlog of halve vrede: zolang de Poetindoctrine leeft, blijft Europa in strategische confrontatie met Rusland over de veiligheid van onze grondgebieden en de toekomst van democratie en rechtsstaat op ons continent.

Verschenen als column in Trends van 15 mei 2025