Waarom industrie cruciaal is

Het belang van industrie overstijgt veruit de statistieken van productie en banen. Veiligheid, economie en samenleving: het passeert allemaal langs meer en nieuwe industrie, niet langs minder.  Daarom is industriebeleid in deze geopolitieke tijd noodzakelijk.

De industrie krijgt klappen. Productie, marktaandeel, competitiviteit, investeringen: alles staat op rood. Herstructureringen suggereren een structureel verval van onze maaknijverheid. Sommigen zien daarin een natuurwet. Innovatie en concurrentie doen onze economie meer richting diensten en consumptie verschuiven. Dat heet ‘creatieve destructie’ die vooruitgang verbergt. Historisch is dat inderdaad een belangrijke factor in de opkomst van de postindustriële samenleving. Maar onze tijd is anders.

Laten we niet naïef zijn over de staat van de wereld. Staal, chemie of autoassemblage in Europa lijden niet zozeer doordat hun markt onverbiddelijk krimpt maar vooral door de oneerlijke Chinese dumping en de goedkope energie voor industrie in de VS in vergelijking met de oorlogsprijzen en het peperdure klimaatbeleid in Europa. Het is niet de combinatie van innovatie en marktconcurrentie die industrie verdringt met nieuwe vooruitgang, het is de combinatie van mercantilisme en kostenhandicap die Europese industrie kopje onder duwt ten bate van niet-Europese. Geen creatieve maar politieke destructie.

Precies omdat de wereld van globalisering en eerlijke concurrentie niet meer bestaat, betekent het verlies van Europese industriële capaciteit ook een strategisch risico. Als we bijvoorbeeld in chemie, energie, chips, satellieten, vliegtuig- of scheepsbouw, defensie of farma geen afdoende productieketen kunnen verankeren voor Europa, dan worden we niet alleen commercieel, maar ook en vooral geopolitiek afhankelijk. Niet voor niks willen wij af van Russische energie en wil de VS geen Chinese telecomapparatuur of elektrische auto’s in Amerika. Geen sterke industrie betekent kwetsbaarheid voor internationale chantage of sabotage en hulpeloosheid bij militair conflict. Precies daarom is industrieel beleid overal terug van lang weggeweest.

Voorbijgestreefd is ook de veronderstelling dat een diensteneconomie kan floreren zonder industrie. Het is het omgekeerde. De diensteneconomie van de toekomst zal juist steunen op industrie. De meeste waardevolle startup ter wereld is SpaceX. Die produceert satellieten en raketten, jawel. En die domineert ook als dienstenplatform voor lancering, communicatie en databeheer achteraf. De auto-industrie wordt zelf ook een digitale diensteneconomie rond wagens als communicatie-, werk- en belevingsplekken, straks in zelfrijdende vloten. En als het tijdperk van de humanoïde robot doorbreekt, vermengt zich opnieuw hardware met software, productie met design, data en communicatie.

Welke kwalitatieve diensteneconomie kunnen we ons voorstellen zonder integratie in een industriële waardeketen, zonder wortels in de grote centra voor onderzoek, ontwikkeling en design die de industrie typisch genereert? Poetshulpen, leraren en zorgpersoneel: dat is een diensteneconomie die losstaat van industrie. Ze wringt en kraakt in al haar voegen omdat er nooit genoeg middelen zijn en nooit genoeg mensen. De industrie doet wat de pure diensteneconomie aartsmoeilijk vindt: ze zorgt voor steeds meer productiviteit, voor meer toegevoegde waarde. Steeds minder mensen produceren steeds meer. Die kunnen goed verdienen en ook een dure diensteneconomie onderhouden met informatici, ingenieurs en consultants. Onze economie snakt naar meer productiviteit, niet minder.

Neem de industrie weg en de samenleving polariseert tussen een topgroep kenniswerkers die surfen op de industrie elders – denk aan Silicon Valley – en een brede groep laagproductieve dienstenbanen. Dat is een recept voor maatschappelijke en politieke desintegratie: herinner u de oorspronkelijke achterban van Trump en van Brexit. Veiligheid, economie en samenleving: het passeert allemaal langs meer en nieuwe industrie, niet langs minder.

Verschenen als column in Trends van 19 december 2024